Özbekistan, yüzyıllar boyunca Semerkand, Buhara, Hive ve Harezm gibi şehirlerinde sayısız bilim adamı, din adamı, devlet adamı düşünür ve sanatçı yetiştirdi. Farabi, İbni Sina, Biruni gibi bilim adamları; İmam Buhari, İmam Maturidi gibi din adamları ve Timur, Ali Şîr Nevâî gibi devlet adamları Özbek topraklarında yetişti. Bu tarihi şahsiyetler Orta Asya’dan Güney Asya, Batı Asya ve Balkanlar’a kadar uzanan bir coğrafyada İslam medeniyetinin şekillenmesine ve insanlığın gelişmesine katkı sağladılar. Onların kadim zamanlarda ortaya koydukları eserler, dünyanın her yerinde yaşayan yüz milyonlarca Müslümanın maddi ve manevi hayatı için ilham kaynağı oldu.
Bugün Özbekistan, Kuzey ve kuzeybatısında Kazakistan, doğu ve güneydoğusunda Kırgızistan ve Tacikistan, güneybatısında Türkmenistan, güneyinde ise Afganistan ile komşudur. Sahip olduğu bu özel coğrafi konum nedeniyle Özbekistan, dün kadim İpek Yolu çağında olduğu gibi bugün de Yeni İpek Yolu inşasında bölgesel siyasi, ekonomik, kültürel ve güvenlik konularında yeni sorumluluklar üstlenmeye hazırlanmaktadır. Bu gelişmelere paralel olarak, büyük güçlerin Orta Asya bölgesindeki stratejik çıkar ve önceliklerinin kavşak noktasında bulunması nedeniyle, adım adım yeniden jeopolik ve jeoekonomik bir çekim merkezine dönüşmektedir.
30 milyonu aşkın genç ve dinamik bir nüfusa sahip olan Özbekistan, Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev’in liderliğinde, bölgesel ekonomik kalkınma, siyasi istikrar ve güvenliğe katkı sağlamak amacıyla yerli ve aktif bir dış politika izleyerek dünyaya açılıyor ve kapılarını dünyaya açarak yeni sorumluklar üstleniyor. Mesela, 2017 yılı Eylül ayında, Özbekistan'ın başkenti Taşkent'te, Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ile Çin Komünist Partisi politbüro şeflerinden Meng Jianzhu, “Kuşak ve Yol” politikası kapsamında, Yeni İpek Yolu ekonomik alanının canlanması için işbirliği anlaşması imzaladılar. Meng Jianzhu yaptığı açıklamada, kazan-kazan ve karşılıklı güven ilkesi temelinde, Özbekistan-Çin işbirliğinde yeni bir sayfa açıldığını belirtti. Mirziyoyev ise yaptığı açıklamada, "Özbekistan, İpek Yolu üzerindeki projelerde iki ülkenin yararına olacak adımları atmak için her zaman hazırdır." ifadelerini kullandı. Bu gelişmeler “İpek Yolu Ekonomi Kuşağı”nda bulunan Özbekistan’ın, bölgenin ortak ekonomik kalkınmasında sorumluluk almaya hazır olduğunun bir göstergesidir.
26-27 Mart 2018 tarihleri arasında Özbekistan çok önemli uluslararası konferansa ev sahipliği yaptı. Başkent Taşkent’te düzenlenen “Barış Süreci, Güvenlik İşbirliği ve Bölgesel Etkileşim” başlıklı uluslararası konferansta Mirziyoyev yaptığı konuşmasında, bu konferansın Afganistan ve Özbekistan’ın ortak girişimi olduğunu vurgulaması Taşkent’in, bölge güvenlik sorunlarının çözümünde komşularıyla birlikte yeni sorumluluk almaya hazır olduğunun bir göstergesidir. Nitekim, Yeni İpek Yolu inşa sürecinde Afganistan’ın güvenliği konusu göz önüne alındığında, Özbekistan’ın yüklendiği bu tarihi sorumluluğun ne kadar stratejik değeri olduğu apaçık ortadır.
Bu gelişmelere ilaveten, 30 Nisan 2018 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Özbekistan’a resmi bir ziyaret gerçekleştirdi. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ziyareti kapsamında, Türkiye ve Özbekistan arasında ekonomi, ticaret, enerji, eğitim, altyapı ve diğer alanlarda olmak üzere toplam 25 anlaşma imzalandı. Yanı sıra iki ülke arasında Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi mekanizması resmen kuruldu. Özbekistan'a ilk kez resmi ziyarette bulunan Cumhurbaşkanı Erdoğan, Özbekistan’ın komşuları Kırgızistan ve Tacikistan ile ilişkilerini iyileştirmesi konusunda mutlu olduğunu ifade edip Özbekistan'ın yeniden yükseliş döneminde Türkiye’nin her türlü desteği vermeye hazır olduğunu beyan etti. Bu ziyaret, Türkiye ve Özbekistan’ın Yeni İpek Yolu inşasında bölgesel tarihi sorumluluklar paylaşacağının en bariz göstergesidir.
2017 yılı Mayıs ayında düzenlenen “Kuşak ve Yol Uluslararası İşbirliği Yüksek Düzey Forumu”na katılmak üzere Pekin'de bulunan Cumhurbaşkanı Erdoğan ile gerçekleştirdiğim röportaj sırasında, artık İpek Yolu çağının resmen başladığı yanıtını almıştım. Yukarıdaki gelişmelerde, bu Yeni İpek Yolu Çağı’nın meyvelerini hızla vermeye başladığı görülmektedir. Bu açıdan bakıldığında, kadim İpek Yolu çağında tüccarlara, seyyahlara, din adamlarına vs. ev sahipliği yapan ve tarihte yetiştirdiği önemli şahsiyetlerle insanlık medeniyetinin gelişimine katkı sağlayan Özbekistan, bugün Yeni İpek Yolu çağında yeniden her konuda sorumluluk alarak insanlığın kaderinin şekillenmesinde hızla rol almaktadır. Bu tarihi rolü ile Özbekistan, Yeni İpek Yolu’nun en stratejik ülkelerinden biri olacaktır.
M. Fatih ÖZTOSUN, TRT ÇİNCE