Hazar Strateji Enstitüsü Genel Sekreteri Haldun Yavaş
Siyasi dengesini ekonomik istikrarıyla taçlandıran Azerbaycan bugün emin adımlarla yoluna devam etmektedir. Söz konusu adımlar, zaman içerisinde uygulanan ekonomik reformlarla daha da sağlam atılmış ve modern bir Azerbaycan devletinin oluşmasına olanak sağlamıştır. Ortaya çıkan ekonomik rakamlar Azerbaycan'ın hızlı gelişen bir ülke olduğunu kanıtlamaktadır. The Economist'in araştırmasına göre Azerbaycan ekonomisi 2001-2010 yılları arasında kişi başına düşen GSYİH istatistiklerinde %13'lük bir gelişim ortalaması yakalayarak bu alanda dünya ikincisi olmayı başarmıştır. Dünya Bankası'nın benzer bir çalışmasında Azerbaycan 'yüksek gelirli ülkeler' arasına diğer Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerinden önce dahil olmuştur.
Azerbaycan Resmi İstatistik Kurumu'nun rakamlarına göre ülke 2015 yılında petrol fiyatlarının hızlı düşüşüne rağmen %1,1'lik bir büyüme gerçekleştirebilmiştir. Aynı yıl petrol dışı sektörde de benzer bir artış yaşanmıştır. Bunun yanında Azerbaycan hükümeti cari yılda %1,8'lik bir büyüme oranı beklemektedir. Dünya Bankası ise Azerbaycan için 2016 yılında %2,6, 2017 yılında ise %2,7'lik büyüme tahmin etmektedir. Benzer beklentiler Birleşmiş Milletler'in (BM) 'Global Ekonomik Durum ve Beklentiler' raporunda da karşımıza çıkmaktadır. Rapora göre Azerbaycan ekonomisinin 2016'da %2,5, 2017 yılında da %2,9'luk ortalama büyüme sergilemesi beklenmektedir. Asya Kalkınma Bankası ise 2016 yılı tahmini büyüme rakamını %2,8 olarak açıklamıştır.
Azerbaycan'ın sosyoekonomik alanda ulaştığı başarı uluslararası değerlendirmelere de olumlu yansımaktadır. Dünya Bankası'nın güncel 'Doing Business' raporunda Azerbaycan geçtiğimiz yılki konumunu koruyarak 63. sırada yer almıştır. Rapor kapsamında Azerbaycan birçok kategoride BDT ve bölge ülkeleri arasında lider ülke konumuna ulaşmayı başarmıştır. Günümüzde özellikle 'işe başlama kolaylığı' ve 'tapu siciline kayıt' başlıklarında yapılan reformlar sonucunda Azerbaycan söz konusu alanlarda küresel olarak sırasıyla 7. ve 22. sıralarda kendine yer bulmuştur. Azerbaycan, küresel ekonomileri karşılaştıran 'Global
Competitiveness' endeksinde ise halihazırda 40. sırada yer almaktadır. Düşük enflasyon ve uygun yatırım ortamının sağlanmasıyla Azerbaycan, bölgesel çapta zirveye oynamaktadır. Azerbaycan, sosyal sorunların etkin ve uzun vadeli çözümünde önemli ilerleme kaydetmiştir. Bu bağlamda, yeni bir sosyal politika oluşturulmuş ve 2000 yılında %49 olan yoksulluk düzeyi sadece beş yıl sonra %29,3'e, 2013 yılında da büyük bir başarı sonucunda %5'e gerilemiştir.
Sektörel bazda bakıldığında, hidrokarbon sektörünün Azerbaycan ekonomisindeki ve diğer sektörlerin gelişimindeki kritik payı karşımıza çıkmaktadır. 2006 yılından beri elde edilen petrol gelirleri, petrol dışı sektör yatırımlarına yönlendirilerek ekonomide çeşitliliğin sağlanması amaçlanmıştır. Bu sayede gelinen noktada petrol dışı gelirler 2015 yılı GSYİH'sinin %68'ini oluşturmaktadır. Söz konusu sektörün ekonomiye katkısı her geçen yıl artmaktadır. Resmi istatistiklere göre petrol dışı sektör son 5 yılda %8,8'lik bir büyüme ortalaması yakalamıştır. Sektör sadece 2014 yılında %7'lik bir artış göstermiştir.
Petrol dışı sektörün gelişiminin devam etmesi için Azerbaycan hükümeti 2014 yılında Sosyoekonomik Gelişim Programı'nı yürürlüğe koymuştur. 2014-2018 yılları arasında devam etmesi planlanan program dahilinde kırsal bölgelerin üretime katkı yapacak duruma gelmesi amaçlanmıştır ve bugüne kadar 31,9 milyar dolar değerinde yatırım sağlanmıştır.
Bugün aktif işgücünün %36,7'sini oluşturan tarım sektörü, Azerbaycan ekonomisinin önemli sektörlerinden biri sayılmaktadır. BDT ülkeleri arasında önde gelen üreticilerden biri olan Azerbaycan, bunun yanında tarım ürünleri ihracatının gelişmesi için tarım ve gıda sanayisi yatırımlarına ağırlık vermektedir. Söz konusu hedefe ulaşabilmek ve kendine yetebilmek için son yıllarda tarım sektörüne dikkat çekilmesi amaçlanmıştır. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev 2015 yılını 'Tarım Yılı' ilan ederek bu çabayı resmileştirmiştir. Bu çabanın, hidrokarbon sektörünün GSYİH'de artan payını dengelemek için ortaya çıktığı söylenebilir.
Tarım ürünleri üretimini arttırmayı amaçlayan Azerbaycan'da ortalama 2 milyon ton meyve ve sebze üretimi yapılmaktadır. Sadece 2015 yılında 839 bin ton meyve, 1 milyon 273 bin ton sebze, 1 milyon 924 bin ton mandıra ürünü, 35 bin ton pamuk ve 3 milyon ton tahıl üretimi yapılmıştır. Bütün tarım ürünlerinde ulaşılan üretim miktarında 2014'e kıyasla %6,6'lık bir artış ortaya çıkmıştır. Sanayi sektörü ise Azerbaycan'ın en gelişmiş sektörü olarak ön plana çıkmaktadır. Halihazırda GSYİH'nin %58'ine katkıda bulunan sanayi sektörü, madencilik ve imalat sanayi başta olmak üzere birçok kategoride faaliyet göstermektedir. Petrol ve gaz üretimini kapsayan madencilik, son beş yıldır sanayi dallarının ortalama %77,6'sını oluşturmuştur. Söz konusu sektör, sanayi üretiminde 1995 yılında sadece %19,6'lık bir yer tutarken zengin hidrokarbon rezervlerinin üretime kazandırılması ile üretimin dörtte üçünü karşılamaya başlamıştır.
Ancak genel perspektifte amaçlanan petrol dışı sektörün rolünün arttırılması hedefi sanayi sektöründe de ön plana çıkmaktadır. 2015 yılında petrol dışı sanayi sektöründe üretim hacmi %8,4 artış göstermiştir. Söz konusu üretime imalat, gıda, otomotiv ve savunma gibi birçok sanayi dalından katkı sağlanmıştır. Son beş yıllık verilere göre 4000'e yakın otomobil üretimi yapılmıştır. 2014 yılında bir yıl öncesine kıyasla, toplam otomobil üretimi %340 oranında artarak 1861 adet olmuştur. Bu dönemde ortaya çıkan devasa artış oranı, ülkenin Euro-4 ekoloji standardına geçiş kararıyla otomotiv satışlarının yükselmesi ve ithal edilen araç sayısının minimuma indirilmesi hedefiyle açıklanabilir.
Özel sektör ve yabancı yatırımların kritik rolü sayesinde birçok sektörde büyük gelişim rakamları kayda geçmiştir.. 2014 yılında doğrudan yabancı yatırım (DYY) 7,6 milyar dolara ulaşmış olup bir önceki yıla göre %26 artış göstermiştir. Aynı yıl toplam yatırım miktarı 27,7 milyar dolar olarak hesaplanmış, bunun %40'ı yabancı yatırımcılar tarafından sağlanmıştır. Yatırımlara ülkesel bazda bakıldığında sadece Türkiye, Birleşik Krallık ve Hollanda'nın toplam yabancı yatırımın %63'ünü oluşturduğu görülmektedir. Söz konusu yatırımlar genel olarak hidrokarbon sektöründe yoğunlaşmış durumdadır, ancak son dönemde artan, devlet destekli teşvikler sonucunda yatırımcı petrol dışı sektörlere yönlendirilmektedir. Bu sayede son yıllarda petrol dışı sektördeki DYY stok miktarı 35 milyar doları aşmıştır.
Petrol dışı faaliyetlerin her sektörde kendini göstermesi, son dönemde büyük düşüş gösteren petrol fiyatları sebebiyle Azerbaycan ekonomisi için hayati bir öneme kavuşmuştur. Bu sebeple ekonomik aktivitelerin çeşitlendirilmesi, resmi bir öncelik haline gelmiştir. Bu esnada gelişimini sürdüren hidrokarbon sektörü de önümüzdeki süreçte TANAP gibi uluslararası projelerle daha da fazla desteklenecektir. Bu sayede Azerbaycan, her sektörde gelişim oranını istikrara kavuşturarak büyümeye devam edebilecektir.